แกะรอยพฤติกรรม
ทำความเข้าใจแนวคิด "วงล้อพฤติกรรม (COM-B)"
หัวใจสำคัญของงานวิจัยการป้องกันโรคเบาหวาน
ความชุกของผู้มีภาวะก่อนเบาหวานในประเทศไทย
เริ่มต้นเรียนรู้สถานการณ์และความสำคัญ
สถานการณ์ปัจจุบัน
ภาวะก่อนเบาหวานในประเทศไทยกำลังเป็นปัญหาด้านสาธารสุขที่น่ากังวลและมีแนวโน้มเพิ่มสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง
ความสำคัญ
การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพจึงกลายเป็นหัวใจสำคัญในการป้องกันและชะลอการเกิดโรคเบาหวานประเภท 2
ประโยชน์
ช่วยลดความเสี่ยงต่อโรคหัวใจและหลอดเลือดสมอง รวมถึงปัญหาสุขภาพอื่นๆ ที่เกี่ยวเนื่อง
รู้จักแก่นของทฤษฎี: COM-B คืออะไร?
COM-B คือกรอบแนวคิดที่อธิบายว่าพฤติกรรมของมนุษย์ (Behaviour) ไม่ได้เกิดขึ้นลอยๆ แต่เป็นผลลัพธ์ของปัจจัยสำคัญ 3 อย่างที่ทำงานสัมพันธ์กัน
หัวใจสำคัญ
คนเราจะทำพฤติกรรมบางอย่างได้ ก็ต่อเมื่อ มีความสามารถพอ, มีโอกาสที่เอื้ออำนวย และ มีแรงจูงใจที่มากพอ
ความเชื่อมโยงกับ Behaviour Change Wheel (BCW)
แนวคิด COM-B เป็นส่วนหนึ่งของทฤษฎีที่ใหญ่กว่าชื่อว่า "วงล้อการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม" (Behaviour Change Wheel: BCW) ซึ่งถูกพัฒนาขึ้นจากการสังเคราะห์กรอบแนวคิดทฤษฎีอื่นๆ ที่เกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมถึง 19 ทฤษฎี ทำให้ BCW และ COM-B เป็นกรอบแนวคิดที่ครอบคลุม น่าเชื่อถือ และสามารถนำไปประยุกต์ใช้เพื่อออกแบบแนวทางการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมได้อย่างเป็นรูปธรรม
เจาะลึก 3 ปัจจัยสร้างพฤติกรรม: C-O-M
ตารางด้านล่างนี้จะช่วยให้คุณเข้าใจองค์ประกอบแต่ละส่วนของ COM-B พร้อมตัวอย่างที่เชื่อมโยงกับโครงการวิจัยการป้องกันโรคเบาหวาน
| ปัจจัย | คำอธิบายอย่างง่าย | ตัวอย่างในงานวิจัยป้องกันเบาหวาน |
|---|---|---|
|
ความสามารถ
(Capability) |
ความพร้อมและความสามารถของบุคคล ทั้งด้านร่างกายและจิตใจในการทำพฤติกรรมนั้นๆ | |
|
ด้านจิตวิทยา (Psychological) การมีความรู้ว่าอาหารประเภทใดช่วยควบคุมระดับน้ำตาล หรือมีทักษะการดูแลตนเองเมื่อต้องเผชิญกับความเครียด |
||
|
ด้านร่างกาย (Physical) การมีร่างกายที่แข็งแรงพอที่จะเคลื่อนไหวหรือออกกำลังกายได้ตามคำแนะนำ |
||
|
โอกาส
(Opportunity) |
ปัจจัยภายนอกตัวบุคคลที่เอื้ออำนวยหรือเป็นอุปสรรคต่อการทำพฤติกรรมนั้นๆ | |
|
ด้านสังคม (Social) การที่ครอบครัวช่วยเตรียมอาหารที่ดีต่อสุขภาพ หรือเพื่อนร่วมงานชวนกันไปออกกำลังกายหลังเลิกงาน |
||
|
ด้านสถานที่/สิ่งแวดล้อม (Physical) การมีสวนสาธารณะใกล้บ้านที่ปลอดภัยสำหรับออกกำลังกาย หรือการเข้าถึงบริการสุขภาพได้สะดวก |
||
|
แรงจูงใจ
(Motivation) |
พลังขับเคลื่อนภายในที่กระตุ้นให้เกิดความพยายามและความต้องการที่จะเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม | |
|
แบบไตร่ตรอง (Reflective) การตั้งเป้าหมายลดน้ำหนักที่ชัดเจน และการทบทวนตัวเองว่าสิ่งที่ทำไปแล้วส่งผลดีต่อสุขภาพอย่างไร |
||
|
แบบอัตโนมัติ (Automatic) การรู้สึกอยากกินของหวานเมื่อรู้สึกเครียด หรือความเคยชินที่จะออกไปเดินเล่นหลังอาหารเย็น |
เมื่อเราเข้าใจส่วนประกอบทั้งสามแล้ว จะเห็นได้ว่าการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมไม่ใช่เรื่องของ 'ความตั้งใจ' เพียงอย่างเดียว แต่เป็นผลลัพธ์ของระบบที่ซับซ้อน ซึ่งทฤษฎี COM-B ช่วยให้เรามองเห็นภาพรวมนี้ได้
ภาพรวม: COM-B ทำงานร่วมกันอย่างไรในงานวิจัยนี้
การสัมภาษณ์เชิงลึก
ใช้ COM-B เป็นเลนส์ในการทำความเข้าใจอุปสรรคและสิ่งสนับสนุนที่ผู้คนในชุมชนต้องเผชิญในชีวิตจริง
การสร้างแบบจำลองทางสถิติ
นำข้อมูลที่ได้มาหาคำตอบว่า ความสามารถ และ โอกาส ช่วยสร้าง แรงจูงใจ ที่แข็งแกร่งพอที่จะนำไปสู่การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมได้จริงหรือไม่
การออกแบบโปรแกรม
ความเข้าใจทั้งหมดจะกลายเป็นรากฐานในการออกแบบและทดสอบ "โปรแกรมปรับเปลี่ยนพฤติกรรมชีวิต" ที่ตอบโจทย์จริง
โครงการวิจัย
"แนวทางการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมชีวิตเพื่อป้องกันโรคเบาหวานประเภท 2 ในกลุ่มผู้มีภาวะก่อนเบาหวานวัยผู้ใหญ่: กรณีศึกษาเขตดุสิต"
พฤติกรรมสุขภาพเป้าหมาย เช่น การควบคุมอาหารและการออกกำลังกาย จะเกิดขึ้นได้ก็ต่อเมื่อบุคคลมีทั้ง ความสามารถ (C) ในการทำพฤติกรรมนั้นๆ ได้รับ โอกาส (O) จากสิ่งแวดล้อมและสังคมที่เอื้ออำนวย และมี แรงจูงใจ (M) ที่มากพอที่จะผลักดันให้เกิดการกระทำนั้นขึ้น
บทสรุป: กุญแจสู่การเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมที่ยั่งยืน
การเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมสุขภาพให้สำเร็จและยั่งยืนนั้น ไม่สามารถพึ่งพาแค่ปัจจัยใดปัจจัยหนึ่งได้ แต่ต้องพิจารณาให้ครบทั้ง 3 องค์ประกอบของ COM-B
สร้างความสามารถ
เสริมสร้างความรู้ ทักษะ และความพร้อมทางร่างกาย
จัดหาโอกาส
สร้างสภาพแวดล้อมและการสนับสนุนทางสังคม
กระตุ้นแรงจูงใจ
สร้างแรงบันดาลใจและความมุ่งมั่นในการเปลี่ยนแปลง
เป้าหมายสูงสุด: "ดุสิตโมเดล (Dusit Model)"
การพัฒนารูปแบบการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมชีวิตที่สามารถเป็นต้นแบบสำหรับชุมชนเมืองอื่นๆ เพื่อช่วยเหลือคนไทยให้ป้องกันและชะลอการเกิดโรคเบาหวานประเภท 2 ได้อย่างแท้จริง