โครงการวิจัยเรื่อง “แนวทางการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมชีวิตเพื่อป้องกันโรคเบาหวานประเภท 2 ในกลุ่มผู้มีภาวะก่อนเบาหวานวัยผู้ใหญ่ : กรณีศึกษาเขตดุสิต” เป็นงานวิจัยที่เกิดขึ้นเพื่อตอบสนองต่อสถานการณ์ด้านสุขภาพที่ทวีความรุนแรงขึ้นอย่างต่อเนื่องในประเทศไทย โดยเฉพาะภาวะก่อนเบาหวาน (Prediabetes) ซึ่งเป็นภาวะเสี่ยงที่มักถูกมองข้าม ทั้งที่เป็นช่วงเวลาสำคัญที่สุดในการป้องกันไม่ให้พัฒนาไปสู่โรคเบาหวานชนิดที่ 2
งานวิจัยนี้มุ่งสร้าง “ความเข้าใจเชิงลึก” เกี่ยวกับปัจจัยที่ส่งผลต่อพฤติกรรมของผู้มีภาวะก่อนเบาหวานในชีวิตประจำวัน โดยใช้กรอบแนวคิด COM-B ซึ่งประกอบด้วยความสามารถ (Capability), โอกาส (Opportunity) และแรงจูงใจ (Motivation) ที่ร่วมกันหล่อหลอมพฤติกรรมของแต่ละบุคคล โครงการจึงไม่ได้หยุดอยู่แค่การเก็บข้อมูลหรือให้ความรู้เพียงอย่างเดียว แต่พยายามเข้าไปวิเคราะห์ปัจจัยที่แท้จริงทั้งด้านจิตใจ สิ่งแวดล้อม และโครงสร้างทางสังคมที่เอื้อหรือเป็นอุปสรรคต่อการปรับเปลี่ยนวิถีชีวิตของประชาชน
เป้าหมายสำคัญของงานวิจัยนี้คือ การออกแบบและพัฒนาแนวทางที่เป็นรูปธรรม เพื่อช่วยให้ผู้มีภาวะก่อนเบาหวานสามารถปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพได้อย่างเหมาะสมและยั่งยืน เช่น การเลือกรับประทานอาหารที่ดีขึ้น การออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ รวมถึงการดูแลสุขภาพจิตใจ เพื่อชะลอหรือป้องกันการเกิดโรคเบาหวานในอนาคต
นอกจากผลลัพธ์ในระดับบุคคลแล้ว โครงการนี้ยังมีนัยสำคัญในระดับชุมชนและนโยบาย เพราะสามารถใช้เป็นแบบจำลองสำหรับการออกแบบโปรแกรมส่งเสริมสุขภาพเชิงป้องกันในพื้นที่อื่น ๆ ได้อีกด้วย ดังนั้นงานวิจัยนี้จึงไม่เพียงสร้างความเข้าใจเท่านั้น แต่ยังวางรากฐานสำหรับการพัฒนาระบบสุขภาพเชิงรุกที่เน้นความเข้าใจมนุษย์เป็นศูนย์กลางอย่างแท้จริง
โครงการวิจัยนี้แบ่งออกเป็น 3 โมดูลหลักตามกรอบแนวคิด COM-B เพื่อให้สามารถวิเคราะห์และพัฒนาแนวทางปรับเปลี่ยนพฤติกรรมชีวิตได้อย่างเป็นระบบและลึกซึ้ง โดยแต่ละโมดูลมีเป้าหมายเฉพาะ ดังนี้:
Module 1: Capability
(ความสามารถ)
คือ ความสามารถของบุคคลในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพ ซึ่งครอบคลุมทั้งด้านร่างกายและด้านจิตวิทยา
ด้านร่างกาย (Physical capability): เช่น ความสามารถในการออกกำลังกาย ความแข็งแรงของร่างกาย
ด้านจิตวิทยา (Psychological capability): เช่น ความรู้เกี่ยวกับโรคเบาหวาน การเข้าใจแนวทางการดูแลตนเอง และทักษะในการเลือกอาหารหรือควบคุมพฤติกรรมสุขภาพ
จุดมุ่งหมายของโมดูล: เพื่อพัฒนาความรู้ ทักษะ และความเข้าใจในการดูแลสุขภาพให้กับผู้มีภาวะก่อนเบาหวาน จนสามารถดูแลตนเองได้อย่างถูกต้องและมั่นใจ
Module 2: Opportunity
(โอกาส / สิ่งแวดล้อม)
คือ ปัจจัยภายนอกที่ส่งเสริมหรือขัดขวางการเปลี่ยนพฤติกรรมของบุคคล แบ่งเป็น 2 ด้าน:
ด้านกายภาพ (Physical opportunity): สภาพแวดล้อม เช่น สถานที่ออกกำลังกาย ร้านอาหารเพื่อสุขภาพ ความสะดวกในการเข้าถึงบริการสุขภาพ
ด้านสังคม (Social opportunity): บริบททางสังคม เช่น การสนับสนุนจากครอบครัว เพื่อนร่วมงาน ชุมชน หรือวัฒนธรรมที่ส่งเสริมพฤติกรรมสุขภาพ
จุดมุ่งหมายของโมดูล: เพื่อออกแบบสิ่งแวดล้อมและระบบสนับสนุนรอบตัวบุคคลให้เอื้อต่อการปรับพฤติกรรม เช่น การเข้าถึงอาหารสุขภาพ หรือการสนับสนุนจากคนรอบข้าง
Module 3: Motivation
(แรงจูงใจ)
คือ พลังภายในที่ผลักดันให้บุคคลตัดสินใจและลงมือเปลี่ยนพฤติกรรม แบ่งเป็น:
แรงจูงใจแบบใคร่ครวญ (Reflective motivation): เช่น ความเชื่อ ความตั้งใจ เป้าหมายส่วนตัว
แรงจูงใจแบบอัตโนมัติ (Automatic motivation): เช่น นิสัย ความรู้สึก หรืออารมณ์ที่เกิดขึ้นอย่างไม่รู้ตัว
จุดมุ่งหมายของโมดูล: เพื่อจุดประกายแรงบันดาลใจ สร้างความตระหนักถึงความสำคัญของสุขภาพ และกระตุ้นให้เกิดความพยายามในการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมอย่างจริงจังและต่อเนื่อง